ჰორმონები.

ჰორმონები უჯრედებს შორის ინფორმაციის გადაცემის ქიმიური საშუალებაა. ჰორმონები ენდოკრინულ ჯირკვლებში გამომუშავდება, თუმცა ჰორმონებს სხეულის ყოველი ქსოვილი და ორგანოთა სისტემა გამოიმუშავებს.

ჰორმონის მიერ უჯრედისთვის სიგნალის გადაცემა რეცეპტორთან ურთიერთქმედების საშუალებით ხდება. ერთი ჰორმონი შეიძლება მოერგოს მხოლოდ ერთ რეცეპტორს. ზოგიერთი რეცეპტორი მდებარეობს უჯრედის ზედაპირზე, სხვები უჯრედის ბირთვის ზედაპირზე. რეცეპტორების ჰორმონთან ურთიერთქმედების შედეგად ციტოპლაზმაში რეაქციათა ჯაჭვი გაეშვება. ჰორმონები, რომლებმაც შეასრულეს თავისი ფუნქცია, იშლება ღვიძლში.

ჰორმონი, რომელიც გადალახავს უჯრედის ბირთვის მემბრანას, შეაღწევს ბირთვში და ურთიერთქმედებს დნმ–თან, რითაც გენების გააქტიურებას ან დათრგუნვას იწვევს. ჰორმონი საბოლოო ჯამში ცილების სინთეზზე ზემოქმედებს.

ჰორმონების მოქმედება ორგანიზმზე:

ზრდის სტიმულირება ან დათრგუნვა;
უჯრედის კვდომის გამოწვევა ან შეჩერება;
იმუნური სისტემის გააქტიურება ან დათრგუნვა;
მეტაბოლიზმის რეგულირება;
მომზადება გარკვეული ქმედებისათვის (მაგ. ბრძოლა, გაქცევა, შეჯვარება);
მომზადება ცხოვრების გარკვეული ფაზისათვის (მაგ. მომწიფება, ფეხმძიმობა, მენოპაუზა); 
რეპროდუციული ციკლის კონტროლი.
ხშირად ერთი ჰორმონი სხვა ჰორმონების წარმოქმნას და გამოყოფას არეგულირებს.       

ჰორმონების ფიზიოლოგია.

ჰორმონების წარმოქმნის სიჩქარე ჰომეოსტაზით კონტროლდება, როგორც წესი უარყოფითი უკუკავშირით.

ჰორმონების გამოყოფა შეიძლება გააქტიურდეს ან დაითრგუნოს შემდეგი ფაქტორების ზეგავლენით:

სხვა ჰორმონებით.
ნერვული ან მენტალური აქტივობით;
ცვლილებებით გარემოში, მაგ. განათების, ან ტემპერატურის ცვლილებით.

ტროპული ჰორმონები სხვა ჯირკვლების მიერ ჰორმონების სეკრეციის სტიმულირებას ახდენს. მაგალითად, თიროიდ–მასტიმულირებელი ჰორმონი (TSH), რომელსაც ჰიპოფიზი გამოჰყოფს, ფარისებრი ჯირკვლის ზრდასა და გააქტიურებას იწვევს, რის შედეგადაც თიროიდული ჰორმონების სეკრეცია მატულობს.

ჰორმონებს აწარმოებს შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლები, რომლებიც გაერთიანებულია ენდოკრინულ სისტემაში. ასეთი ჯირკვლები 8 გვაქვს:

1. ჰიპოთალამუსი
2. ჰიპოფიზი
3. ფარისებრი ჯირკვალი
4. ფარისებრახლო ჯირკვლები
5. პანკრეასის (კუჭქვეშა ჯირკვალის) კუნძულები
6. თირკმელზედა ჯირკვლები
7. საკვერცხეები (ქალებში) და
8. სათესლე ჯირკვლები (მამაკაცებში)

ყველა ჯირკვალი აწარმოებს ერთ ან რამოდენიმე ჰორმონს, რომლებიც აძლევენ ბრძანებებს სხვადასხვა ორგანოებს. მაგ. ფარისებრი ჯირკვალი სისხლში გამოყოფს ჰორმონ თიროქსინს, რომელიც ასტიმულირებს ნივთიერებათა ცვლას. თუ ის ძალიან ბევრია, ნივთიერებათა ცვლა ჩქარდება და ადამიანი ხდება. თუ ცოტაა, ნივთიერებათა ცვლა ნელდება, ასე ჩნდება ზედმეტი წონა.