ბედნიერების ჰორმონები.

ენდოკრინული სისტემის მდგომარეობაზეა დამოკიდებული არა მარტო ჩვენი ჯანმრთელობა, ასევე ჩვენი გუნება-განწყობილება. აღმოჩნდა, რომ ადამიანის ტვინში გამომუშავდება ე. წ. ბედნიერების ჰორმონები. 

მათგან ყველაზე ცნობილი ჰორმონებია ენდორფინები, დოფამინი და სეროტონინი. როცა ხდება ზედმეტი სეროტონინის გამომუშავება, ასეთ დროს ადამიანი ცხოვრებას  უყურებს პოზიტიურად, ხოლო როცა ეცემა ბედნიერების ჰორმონების გამოყოფა, იწყება მძიმე დეპრესია.

მეცნიერების აზრით ბედნიერება არის ქიმიური რეაქცია. მოსახლეობის 80%-ის შემთხვევაში გენეტიკა განსაზღვრავს ბედნიერების შეგრძნების უნარს და პირდაპირ არის დამოკიდებული ჰორმონალურ ფონზე. რაც მეტი ბედნიერების ჰორმონი წარმოიქმნება, მით მეტ სიამოვნებას იღებს ადამიანი ცხოვრებისგან, უფრო მეტიც, ადამიანები რომლებიც მიდრეკილნი არიან სხვადასხვა დამოკიდებულებებისადმი თავიდანვე იბადებიან ბედნიერების ჰორმონების დეფიციტით.

დღეისათვის მიმდინარეობს ისეთი პრეპარატების ძიება, რომლებითაც შესაძლებელი იქნება სხვადასხვა დამოკიდებულების – ალკოჰოლიზმის, მოწევის, ნარკომანიის, აზარტული თამაშებისადმი მიდრეკილების მკურნალობა. უკვე დადგენილია, რომ არსებობს თანდაყოლილი არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებთან, ანუ არსებობენ ადამიანები მიდრეკილნი და არამიდრეკილნი სხვადასხვა დამოკიდებულებებისადმი. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია ამ მიდრეკილების მექანიზმის შესწავლა. მიზეზი შეიძლება ვეძებოთ ტვინის ბიოქიმიაში. აქ არის განთავსებული ე.წ. სიამოვნების ცენტრი, რომელიც პასუხს აგებს ბედნიერების ჰორმონების გამომუშავებაზე. საკმარისია მივიღოთ ალკოჰოლი, ან ნარკოტიკი, მაშინვე ძლიერდება ნივთიერებების გამოყოფა, ქრება სტრესი და განგაშის შეგრძნება, წარმოიქმნება მოკლევადიანი სიამოვნების მოზღვავება. შემდგომში გარდაუვალია გუნების გაფუჭება.

იმისათვის, რომ ხელი შეუწყოს ბედნიერების ჰორმონების გამომუშავებას, ადამიანი გაუაზრებლად იღებს ნარკოტიკს, თანდათანობით ზრდის დოზებს და კარგავს კონტროლს. ასე ვითარდება დამოკიდებულების მანკიერი წრე. ფსიქოაქტიური ნივთიერებები – ალკოჰოლი და ნარკოტიკები რომ არ იწვევდნენ მძიმე დამოკიდებულებას, რომელსაც მივყავართ ადამიანის დაღუპვამდე, მაშინ ისინი იქნებოდნენ სამკურნალო საშუალებები ასეთი ადამიანებისთვის. ჯერჯერობით მედიცინამ არ იცის როგორ უნდა უმკურნალონ იმ ხალხს, ვისაც აქვს სიამოვნების ჰორმონების თანდაყოლილი დეფიციტი. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ მომავალში შეძლებენ ყველანაირი დამოკიდებულების მკურნალობას.

ადამიანის ბედნიერებაში დიდ როლს თამაშობს ენდორფინი. არსებობს რამოდენიმე ჰორმონი, რომლებსაც ენდორფინების ფუნქცია აქვთ.  

1. ენდორფინები – ბედნიერებისა და სიხარულის ჰორმონების ჯგუფია, ისინი განსაზღვრავენ ადამიანის ემოციურ მდგომარეობას. ენდორფინებს ადამიანი ეიფორიაში მოჰყავს, მას ასევე „ბუნებრივ ნარკოტიკს“ უწოდებენ. ენდორფინების მოქმედება წააგავს ნარკოტიკული ნივთიერებების მოქმედების მექნიზმს, რომლის არსი ნერვული დაბოლოებების ბლოკირებაშია, რადგან ნერვული იმპულსები ბლოკავს მტკივნეულ სიგნალებს. ადამიანი, ენდორფინების ზეგავლენის ქვეშ ვერ გრძნობს უსიამოვნო ზემოქმედებას. ნებისმიერი დადებითი განცდა იწვევს სისხლში ენდორფინების მატებას. სისხლში მათი დონის აწევა შესაძლებელია, თუ ორგანიზმს ფიზიკურად დავტვირთავთ, მაგ. სპორტით, ვარჯიშით. სისხლში ენდორფინების რაოდენობა იზრდება სიცილის და თქვენ წარმოიდინეთ ხელოვნური ღიმილის დროსაც.

2. ოქსიტოცინი – სინაზის და ნდობის ჰორმონი. წარმოიქმნება საყვარელ ადამიანთან ურთიერთობისას. ამიტომ შეყვარებული ადამიანი გრძნობს სიმსუბუქეს, თითქოს დაფრინავს და თავი ყოვლისშემძლე გონია.

3. სეროტონინი – ტონუსის, ოპტიმიზმის, კარგი განწყობის ჰორმონი. მას მყისიერად გამოყოფს ორგანიზმი, როგორც კი მიირთმევთ შოკოლადს, ნაყინს, ბანანს, ფინიკს, მსხალს, კარალიოკს და სხვა საკვებს, რომელიც შეიცავს ამინომჟავა ტრიპტოფანს. მათ, ვისაც უყვართ ეს პროდუქტები, გაცილებით იშვიათად აწუხებთ უძილობა, უგუნებობა, დეპრესია და ნევროზი. სეროტონინი გამომუშავდება მაშინაც, როდესაც თავს ღირებულად და მნიშვნელოვნად ვგრძნობთ. გარდა ამისა, მას მადის კონტროლის უნარიც აქვს. 

სეროტონინი შეგვიძლია გამოვიმუშავოთ შემდეგნაირად: დეპრესიის დროს ტვინის გარკვეულ ნაწილს  არ ძალუძს დაადგინოს  ჩვენ მიერ გაფიქრებული წარმატება თუ დადებითი მოვლენა რეალურია თუ გამოგონილია. საკმარისია, “ვიოცნებოთ”, წარმოვიდგინოთ ჩვენთვის სასურველი მოვლენა, რომ სეროტონინიც გამომუშავდება. თუმცა მათ, ვისაც არ უყვარს ოცნება და არც დეპრესიულობას უჩივის, შეუძლიათ მიმართონ სულ მცირე 20 წუთიან მზის აბაზანას, როგორც სეროტონინის  გამომუშავების ბუნებრივ წყაროს.

4. დოფამინი – კმაყოფილებისა და სიამოვნების ჰორმონი. მისი წყალობით ადამიანს უწევს სასიცოცხლო ტონუსი, უბრწყინავს თვალები, ემატება მიზანსწრაფვა და ხდება უფრო მოტივირებული. იმატებს მამაკაცისა და ქალის ჰორმონები – ტესტოსტერონი და ესტროგენი, მათ იძლევა სიყვარული, სექსი, კარგი ეროტიკული განცდები. დოფამინი მოტორულ მოძრაობებსაც აკონტროლებს, მისი უკმარისობა პარკინსონის დაავადების მთავარი მიზეზი გახლავთ, ზედმეტი რაოდენობა კი შიზოფრენიას იწვევს. დოფამინს მადის დამთრგუნველი გავლენა აქვს. 

5. ადრენალინი და ნორადრენალინი – მათი მოქმედება ხდება სტრესის დროს და მისი მეშვეობით ადამიანს ერთი შეხედვით შეუძლებელის შეძლების უნარი შესწევს.

6. მელატონინი – ძილის ჰორმონი, ის სერატონინის საპირისპიროა. გამომუშავდება დღის სინათლის არ არსებობისას. ამიტომ ოთახის ჩაბნელება დასვენებასა და ადვილად ჩაძინებას უწყობს ხელს. მისი გამოყოფა პიკს ღამის 2 საათისთვის აღწევს, ამიტომ აუცილებელია ამ დროისთვის ადამიანს ეძინოს. მელატონინი დაბერების პროცესს ანელებს. უძილობა მელატონინის დეფიციტს, მაშასადამე ნეგატიურ გუნება-განწყობასა და უენერგიობას განაპირობებს, თუმცა არც ჭარბი მელატონინია კარგი, ეს უკანასკნელი “ანტი–ბედნიერებას” უტოლდება.  

მელატონინის გამომუშავების სტიმულირება სიბნელესთანაა კავშირში. სკანდინავიის ქვეყნებში დაბნელება ზამთარში დღის 3 საათიდან იწყება, ამრიგად ნორვეგიელებს მელატონინის ზედმეტად დიდი რაოდენობა აქვთ, ეს კი მათი დეპრესიულობის ერთ-ერთი მიზეზი გახლავთ, რომ არ ვისაუბროთ D ვიტამინის მკვეთრ დეფიციტზე.

ენდორფინების უკმარისობა იწვევს დეპრესიას. დეპრესიის დროს ადამიანები ბევრს მიირთმევენ რაც მათ სიამოვნებას ჰგვრით. იმისათვის, რომ ენდორფინების გამოთავისუფლება გამოვიწვიოთ და თავი ბედნიერად ვიგრძნოთ, სულაც არ არის საჭირო ექსტრემალური ქმედების ჩადენა, ან ნარკოტიკული ნივთიერებების გამოყენება. არსებობს უამრავი ბუნებრივი და უსაფრთხო მეთოდი, ერთერთი მეთოდია საკუთარი აზრების კონტროლი და დადებითად აზროვნება, უარყოფითი აზრების გაჩენისთანავე მისი დადებითად შეცვლა. სპორტი ხელს უწყობს ენდორფინების გამოტყორცნას სისხლში.

გარკვეული პროდუქტი დადებითი განწყობის მომტანია, მაგ. წიწაკა ჩილი – გაიჩერეთ წიწაკა ენაზე ცოტა ხნით და თქვენ თავს იგრძნობთ უკეთ, ტკივილსაც კი გაიყუჩებთ. ქვემოთაა ჩამოთვლილი ის პროდუქტები, რომელიც ბედნიერების ჰორმონების გამომუშავებაში დაგვეხმარება: ყავა, ნიგოზი და წითელი კარტოფილი ენერგიისთვის, ორაგული, კვერცხი, საქონლის ხორცი, პომიდორი, ფერადი ბოსტნეული, ბანანი, ნიორი დადებითი განწყობისთვის. შოკოლადი ასევე იწვევს განწყობის ამაღლებას.

ულტრაიისფერი სხივებიც იწვევს ენდორფინების სტიმულირებას. მუსიკით მიღებული სიამოვნებაც ენდორფინების გამოთავისუფლების შედეგია. ბედნიერების ჰორმონები წარმოიქმნება დადებითი ემოციების, სიცილის, სიხარულის, სიყვარულის, ვნების, მადლიერების შედეგად, რომლებიც აძლიერებენ იმუნურ სისტემას, ხელს უწყობს ჯანმრთელობის შენარჩუნებას და იწვევს ადამიანში კარგ გუნება-განწყობილებას, ბედნიერების შეგრძნებას და დიდხანს სიცოცხლეს.