ცხიმის უჯრედები – ადეპოციტები. ცენტრალური და პერიფერიული სიმსუქნე. ლიპოქსაცია.

ადამიანი იბადება უკვე ცხიმის მარაგით. ის იცავს სხეულს სიცივისგან და კვებავს შინაგან ორგანოებს. ადამიანს აქვს საშუალოდ 30 მლრდ. ცხიმოვანი უჯრედი – ადეპოციტები. ადეპოციტი პასუხს აგებს ცხიმის სინთეზზე და დაგროვებაზე.

ემბრიონებს (ადამიანის ჩანასახი) ცხიმის უჯრედების რაოდენობა აქვთ ერთნაირი და შემდგომში ემბრიონის ზრდასთან ერთად იზრდება ცხიმის უჯრედების რაოდენობაც. ცხიმის უჯრედები 5 წლამდე იზრდება მოცულობაში და გაყოფის შედეგად მრავლდება. არსებობს 3 კრიტიკული პერიოდი, როდესაც ცხიმის უჯრედების რაოდენობა მკვეთრად იზრდება. ეს არის ჩანასახის განვითარების ბოლო 3 თვე, დაბადებიდან სიცოცხლის პირველი 6-12 თვე და სქესობრივი მომწიფების, 10-12 წლის ასაკი. ამ პერიოდში არ უნდა გადავკვებოთ ბავშვი, რათა შევზღუდოთ ადეპოციტების რაოდენობის ზრდა. ამ ასაკის მერე ცხიმის უჯრედები აღარ იყოფა და აღარ მრავლდება, ის მხოლოდ მატულობს ზომაში. ადეპოციტების საერთო რაოდენობა მატულობს იმ ადამიანებში, რომლებსაც სიმსუქნე განუვითარდათ ბავშვობაში.

ბავშვთა სიმსუქნე არის ჰიპერპლაზიური ტიპის, უფროსების სიმსუქნე კი არის ჰიპერტროფიული ტიპის, როცა იზრდება თვითონ უჯრედი. სქესობრივი მომწიფების შემდეგ ადეპოციტების რაოდენობა არ იცვლება, მაგრამ ის იმატებს ზომაში. ცხიმის უჯრედი შეიძლება გაიზარდოს უზომოდ დიდი.                  

ადეპოციტები შეიძლება წარმოიქმნას სხეულის ნებისმიერ ნაწილში. მათი ზომა და რაოდენობა სხეულის სხვადასხვა ნაწილში განსხვავდება, ყველაზე მეტი ცხიმის უჯრედები მდებარეობს კანქვეშ და შინაგანი ორგანოების გარშემო.

ცხიმის უჯრედები არის რუხი და თეთრი ფერის. რუხი ფერის უჯრედებში ბევრი მიტოქონდრიებია, რომლებიც წვავენ ცხიმს და აწარმოებენ ენერგიას. რუხი ფერის ცხიმის ფუნქციაა სითბოს წარმოება, სიცივისგან დაცვა. უფროს ასაკში მათი რაოდენობა ნაკლებია, ამიტომ მათ გაცილებით უჭირთ გახდომა. თეთრი ფერის ცხიმის ფუნქციაა ცხიმოვანი მჟავების შენახვა, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნას როგორც შინაგანი ორგანოების თერმოიზოლატორი.                                       

ჩვენ სხეულში დაგროვილი ენერგიის 90% ცხიმოვანი ქსოვილის ტრიგლიცერიდებშია. ცხიმის მარაგი წარმოიქმნება კანქვეშ, ან შინაგანი ორგანოების გარშემო. ცხიმის დეპო ენერგიის მარაგია, რომელიც აუცილებელია ფიზიოლოგიური მოთხოვნებისთვის.

ორგანიზმში ცხიმი წარმოდგენილია ფრაქციებად. 1. სტრუქტურული ესენციალური ლიპიდები, შედის ძვლის ტვინის შემადგენლობაში, ცნს-ში, სარძევე ჯირკვალში, ასევე ყველა უჯრედის მემბრანაში.

2. დეპონირებული ცხიმები, ძირითადად კანქვეშა უჯრედებში დაგროვილი ტრიგლიცერიდები და ცხიმები, რომლებითაც გარშემორტყმულია შინაგანი ორგანოები და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტი.

3. სტრუქტურული სავალდებულო ცხიმებია ნერვული ქსოვილის, ძვლის ტვინის, გულის, ღვიძლის, ელენთას, ფილტვების, თირკმელების და ნაწლავების ლიპიდები. ქალებში ასეთ ცხიმებია სარძევე ჯირკვალში, მენჯის არეში და თეძოებზე, თუმცა ეს ცხიმი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც ენერგიის წყარო. სტრუქტურული სავალდებულო ცხიმები ქალებში შეადგენს 12%-ს, მამაკაცებში კი მხოლოდ 3-5%-ს.

ადამიანს არ შეუძლია არეგულიროს სად დააგროვოს ცხიმი, ეს გენეტიკურად არის განსაზღვრული. ცხიმი ორგანიზმში არათანაბრად ნაწილდება, არსებობს 2 ტიპის სიმსუქნე: ცენტრალური და პერიფერიული. ცენტრალური სიმსუქნისას ცხიმი გროვდება მუცლის არეში, რომელიც სახიფათოა, ყველა ავადმყოფობა და დიაბეტი დაკავშირებულია ამ ტიპის სიმსუქნესთან. ასეთი სიმსუქნე აქვთ მამაკაცებს. ის აზიანებს შინაგან ორგანოებს, ორგანიზმში გროვდება შინაგანი, ე. წ. ვისცირალური ცხიმი, რომელიც პირდაპირ უქმნის საფრთხეს გულ-სისხლძარღვთა და მომნელებელ სისტემას. ვისცირალურ ცხიმის უჯრედებს შეუძლიათ აწარმოონ ქალური სასქესო ჰორმონები ესტროგენები არა მარტო ქალებში, ასევე მამაკაცებში. 

პერიფერიული სიმსუქნისას ცხიმი გროვდება დუნდულებში და ბარძაყებში. ასეთი სიმსუქნე აქვთ ქალებს, ის ნაკლებად სახიფათოა რადგან ის არის კანქვეშა ცხიმი.

წონის დაკლებით არ მცირდება ცხიმის უჯრედების რაოდენობა. ცხიმის გამოთავისუფლება უჯრედიდან – ლიპოლიზი რთული პროცესია. უჯრედებში ცხიმი ინახება ტრიგლიცერიდებში. ადრენალინის და ნორადრენალინის ზემოქმედების შედეგად ტრიგლიცერიდები იშლება გლიცერინად და ცხიმოვან მჟავებად. ისინი არიან სისხლძარღვებში მანამ, სანამ არ მოხდება მათი უტილიზაცია. თუ ცხიმოვანი მჟავები არ დაიწვა მიტოქონდრიებში, ის ბრუნდება ცხიმის უჯრედებში სადაც შეუძლიათ ისევ გაერთიანდნენ ტრიგლიცერიდებად.

ცხიმის დაშლა მხოლოდ რომელიმე კონკრეტულ ადგილზე შეუძლებელია. ლოკალური ცხიმის გაქრობა შესაძლებელია ქირურგიული ლიპოქსაციით. ლიპოქსაცია ანადგურებს ცხიმის უჯრედებს მექანიკური ჩარევით. ყველა ადამიანის სხეულზე არსებობს ე. წ. ცხიმოვანი ხაფანგები, რომელიც ორგანიზმის მიერ გამოიყენება ყველაზე ბოლოს, ან საერთოდ არ გამოიყენება. ეს არის გალიფეს ადგილი, ბარძაყის შიდა და გარეთა ზედაპირზე, მუცლის ქვედა ნაწილი, ფეხებზე მუხლის სახსრების დონეზე, ღაბაბის ადგილზე. ლიპოქსაციას შეუძლია მოაშოროს ცხიმის ლოკალური გროვა. ამის შემდეგ ადამიანი შეიძლება ისევ გასუქდეს, მაგრამ უკვე ამ ცხიმის ხაფანგების გარეშე, ცხიმის უჯრედების გაზრდის ხარჯზე.

ლიპოქსაციის შემდეგ თუ ადამიანი დაუბრუნდება ძველ კვებას, ცხიმი დაგროვდება სხვა ადგილებში, გაჩნდება ახალი ცხიმოვანი ხაფანგები. სიმსუქნე არის ქრონიკული დაავადება, რომელიც არ ინკურნება, მაგრამ შეიძლება მისი რემისია, დროებითი შესუსტება ან გაქრობა.